“พระธาตุศรีสองรัก” สถานที่สำคัญเชื่อมความสัมพันธ์ไทย-ลาวของจังหวัดเลย

“พระธาตุศรีสองรัก” ตั้งอยู่ริมฝั่งแม่น้ำหมัน ในอำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย อยู่ห่างจากตัวเมือง 83 กม. องค์พระธาตุ เป็นเจดีย์ที่ก่ออิฐถือปูนสีขาว สร้างขึ้นด้วยศิลปกรรมแบบล้านช้าง

สร้างขึ้นในสมัยอยุธยา แผ่นดินสมเด็จพระมหาจักรพรรดิและพระเจ้าไชยเชษฐาผู้ครองกรุงศรีสัตนาคนหุต (เวียงจันทน์สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว) เพื่อเป็นสักขีพยานแห่งความรัก สามัคคี สัจจะไมตรี และเป็นหลักเขตแดนของสองพระนคร ในการช่วยเหลือซึ่งกันและกันระหว่างกษัตริย์ทั้งสองพระองค์ทรงครองราชสมบัติ ตรงกับสมัยที่พม่าเรืองอำนาจ และมีการรุกรานดินแดนต่าง ๆ เพื่อขยายอำนาจ จึงตกลงรวมกำลัง เพื่อต่อสู้กับพม่า จึงทรงกระทำสัตยาธิษฐานว่าจะไม่ล่วงล้ำดินแดนของกันและกัน และเพื่อเป็นที่ระลึกในการทำไมตรีต่อกัน จึงได้ร่วมกันสร้างพระธาตุศรีสองรักเพื่อเป็นสักขีพยาน ณ กึ่งกลางระหว่างแม่น้ำน่านและ แม่น้ำโขงซึ่งเป็นรอยต่อของทั้งสองราชอาณาจักร

แม้จะเรียกพระธาตุแต่ก็ไม่ได้ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ ว่ากันว่าน่าจะบรรจุข้าวของมีค่าของทั้งสองเมืองไว้ ส่วนซากปรักหักพังก็ได้มีการรวบรวมแล้วก่อพระธาตุองค์เล็กไว้ด้านหลังอีกองค์หนึ่ง เป็นวัดที่ไม่มีพระภิกษุพำนักอยู่ในวัด นอกจากองค์พระเจดีย์แล้ว มีโบสถ์เพียง 1 หลัง ภายในโบสถ์มีพระพุทธรูปนาคปรก 1 องค์เป็นศิลปะเบตด้วย และมีศิลาจารึก 1 แผ่น ซึ่งจารึกตำนานการสร้างพระธาตุศรีสองรักด้วยอักษรธรรม

พระธาตุศรีสองรัก เปรียบเหมือนพระธาตุแห่งสัจจะและไมตรี ของกษัตริย์ไทยและกษัตริย์ลาว การมานมัสการมีกฏข้อห้ามคือ ห้ามใส่เสื้อผ้า “สีแดง” หรือถือสิ่งของที่มีสีแดงเข้าไปบริเวณองค์พระธาตุ เพราะ “สีแดง” อาจเปรียบได้กับ “เลือด” ที่เป็นผลของการทำสงคราม อีกทั้งเป็นพระธาตุแห่งเดียวในประเทศที่มีธรรมเนียมในการเวียนเทียนต้องเวียนทางซ้าย เพราะเป็นพระธาตุที่สร้างด้วยใจและสัจจะ การเวียนเทียนทางซ้ายก็เพื่อให้หัวใจของเราอยู่ใกล้พระธาตุมากที่สุด

ทุกวันขึ้น 15 เดือน 6 ชาวอำเภอด่านซ้ายจะร่วมกันจัดงาน สมโภชพระธาตุขึ้น โดยจะนำต้นผึ้ง มาถวายพระธาตุถือเป็นประเพณีอันศักดิ์สิทธิ์ที่เกิดขึ้นประจำทุกปี พระธาตุศรีสองรัก ยังเป็นสัญลักษณ์ตราประจำจังหวัดเลยอีกด้วย